Πώς μπορούμε να εξασφαλίσουμε την ψυχική υγεία των παιδιών

Η ψυχική υγεία των παιδιών είναι κεφαλαιώδους σημασίας. Πώς όμως πρέπει να ενεργούν οι γονείς για να τη διασφαλίσουν;

Είναι εύκολο για τους γονείς να προσδιορίσουν τις φυσικές ανάγκες του παιδιού τους: την ανάγκη για φαγητό, νερό, άσκηση, ξεκούραση· πότε πρέπει να τους δώσουν ζεστά ρούχα, πότε δροσερά· πότε πρέπει να τα βάλουν για ύπνο ή να τα ξυπνήσουν. Ωστόσο, οι ψυχικές και συναισθηματικές ανάγκες ενός παιδιού μπορεί να μην είναι πάντα τόσο προφανείς.

Υπάρχουν, φυσικά, κάποιες βασικές παράμετροι, ικανές να εξασφαλίσουν μια καλή ως και άριστη ψυχική υγεία στα παιδιά και είναι οι εξής:

• Απεριόριστη και άνευ όρων αγάπη από την οικογένεια

Η αγάπη, η ασφάλεια και η αποδοχή πρέπει να βρίσκονται στο επίκεντρο της οικογενειακής ζωής. Τα παιδιά πρέπει να γνωρίζουν ότι η αγάπη των γονέων δεν εξαρτάται από τα επιτεύγματά τους. Λάθη και ήττες πρέπει να αναμένονται και να γίνονται αποδεκτά. Η εμπιστοσύνη μεγαλώνει σε ένα σπίτι γεμάτο αγάπη και στοργή άνευ όρων.

• Καλλιέργεια της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης του παιδιού

-Ενθαρρύνετε τα παιδιά. Η ενθάρρυνση των παιδιών στα πρώτα τους βήματα τα βοηθά να αναπτύξουν την επιθυμία για εξερεύνηση· τα «σπρώχνει» να μάθουν το περιβάλλον τους, να το ανακαλύψουν. Αφήστε τα να εξερευνήσουν και να παίξουν σε μια ασφαλή περιοχή όπου δεν μπορούν να τραυματιστούν. Συμμετέχετε ενεργά στις δραστηριότητές τους. Η προσοχή σας βοηθά στην οικοδόμηση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησής τους.

-Θέστε στα παιδιά ρεαλιστικούς στόχους. Τα μικρά παιδιά χρειάζονται ρεαλιστικούς στόχους, ικανούς να «παντρέψουν» τις φιλοδοξίες τους με τις ικανότητές τους. Με τη βοήθειά σας τα μεγαλύτερα παιδιά μπορούν να επιλέξουν δραστηριότητες που δοκιμάζουν τις ικανότητές τους και αυξάνουν την αυτοπεποίθησή τους.

-Να είστε ειλικρινείς. Μην κρύβετε τις αποτυχίες σας από τα παιδιά σας. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν ότι όλοι κάνουμε λάθη. Μπορεί να είναι πολύ καθησυχαστικό να γνωρίζουν ότι και οι ενήλικες δεν είναι τέλειοι.

-Αποφύγετε τις σαρκαστικές παρατηρήσεις. Εάν ένα παιδί χάσει σε ένα παιχνίδι ή αποτύχει σε ένα τεστ, μάθετε πώς αισθάνεται για την κατάσταση. Τα παιδιά μπορεί να αποθαρρύνονται και να χρειάζονται μια κουβέντα από εσάς, «για να πάρουν τα πάνω τους».

–Eπαινέστε τα για όσα έχουν καταφέρει και για όσα θέλουν ακόμα να πετύχουν.  Βοηθήστε τα όχι μόνο να προσπαθούν για το καλύτερο, αλλά και να απολαμβάνουν τη διαδικασία στην κάθε τους ενέργεια. Η δοκιμή νέων δραστηριοτήτων διδάσκει στα παιδιά την αξία της προσπάθειας και του ρίσκου.

• Ενθάρρυνση του παιδιού για παιχνίδι

Για τα παιδιά το παιχνίδι είναι απλώς ένας τρόπος διασκέδασης. Ωστόσο, ο χρόνος που δαπανούν σε αυτό είναι τόσο σημαντικός για την ανάπτυξή τους όσο το φαγητό και η καλή φροντίδα. Και αυτό γιατί το παιχνίδι τα βοηθά να είναι δημιουργικά, να καλλιεργούν δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και να αποκτούν αυτοέλεγχο. Το καλό, ανθεκτικό παιχνίδι, το οποίο περιλαμβάνει τρέξιμο και φωνές, δεν είναι μόνο διασκεδαστικό, αλλά βοηθά τα παιδιά να είναι σωματικά και ψυχικά υγιή.

Είναι πολύ σημαντικό, επίσης, τα παιδιά να παίζουν -εκτός από μόνα τους- και με τους άλλους. Τα παιδιά χρειάζονται συμπαίκτες, και είναι μείζονος σημασίας να έχουν χρόνο με τους συνομηλίκους τους. Παίζοντας με άλλους, τα παιδιά ανακαλύπτουν τα πλεονεκτήματα και τις αδυναμίες τους, αναπτύσσουν την αίσθηση ότι ανήκουν κάπου και μαθαίνουν πώς να ταιριάζουν με τους άλλους. Οι γονείς μπορούν και αυτοί να είναι σπουδαίοι συμπαίκτες. Παίζοντας με το παιδί σας, έχετε μια μοναδική ευκαιρία να μοιραστείτε ιδέες και να περάσετε χρόνο μαζί σε ένα χαλαρό περιβάλλον. Το σημαντικότερο, όμως, αναφορικά με το παιχνίδι, είναι να εξηγήσετε στο παιδί πως η νίκη δεν είναι τόσο σημαντική όσο η συμμετοχή και η απόλαυση της δραστηριότητας.

• Παροχή κατάλληλης καθοδήγησης και πειθαρχίας

Στα παιδιά πρέπει να δίνεται η ευκαιρία να εξερευνήσουν και να αναπτύξουν νέες δεξιότητες και ανεξαρτησία. Ταυτόχρονα, τα παιδιά πρέπει να μάθουν ότι ορισμένες συμπεριφορές είναι μη αποδεκτές και ότι εκείνα είναι υπεύθυνα για τις συνέπειες των πράξεών τους. Πρώτα από όλα, ως μέλη μιας οικογένειας, τα παιδιά πρέπει να μάθουν τους κανόνες της οικογενειακής μονάδας. Προσφέρετε καθοδήγηση και πειθαρχία που είναι δίκαιη και συνεπής. Τα παιδιά με τη σειρά τους θα μεταφέρουν αυτές τις κοινωνικές δεξιότητες και τους κανόνες συμπεριφοράς στο σχολείο και μελλοντικά και στον χώρο εργασίας.

Πώς όμως θα τα καθοδηγήσετε σωστά;

1. Να είστε σταθεροί αλλά ευγενικοί και ρεαλιστικοί με τις προσδοκίες σας. Η ανάπτυξη των παιδιών εξαρτάται από την αγάπη και την ενθάρρυνσή σας.
2. Ορίστε ένα καλό παράδειγμα. Δεν μπορείτε να περιμένετε τον αυτοέλεγχο και την αυτοπειθαρχία από ένα παιδί εάν δεν ασκήσετε αυτήν τη συμπεριφορά. Γίνετε εσείς, πάνω από όλα, το καλό παράδειγμα για εκείνα.
3. Κάντε κριτική στη συμπεριφορά, όχι στο παιδί. Είναι καλύτερο να πείτε “Αυτό που έκανες ήταν κακό πράγμα” και όχι “Είσαι κακό παιδί”.
4. Αποφύγετε τη γκρίνια, τις απειλές και τη δωροδοκία. Τα παιδιά θα μάθουν σταδιακά να αγνοούν τη γκρίνια, ενώ οι απειλές και οι δωροδοκίες με τον καιρό θα είναι αναποτελεσματικές.
5. Μιλήστε για τα συναισθήματά σας. Όλοι χάνουμε την ψυχραιμία μας κατά καιρούς. Είναι σημαντικό να μιλήσετε για το τι συνέβη και γιατί ακριβώς είστε θυμωμένοι. Μάθετε να ζητάτε συγγνώμη αν κάνατε λάθος. Μάθετε να αναγνωρίζετε τα συναισθήματά σας, για να κάνουν το ίδιο με τη σειρά τους και τα παιδιά σας.

Να θυμάστε ότι στόχος σας δεν είναι να ελέγξετε το παιδί, αλλά να του διδάξετε τον αυτοέλεγχο.

• Εξασφάλιση υγιούς και ασφαλούς περιβάλλοντος

Είναι φυσιολογικό τα παιδιά να φοβούνται μερικές φορές. Όλοι μας φοβόμαστε κάτι σε κάθε φάση της ζωής μας. Ο φόβος και το άγχος προκύπτουν συνήθως από καταστάσεις που κι εμείς οι ίδιοι αδυνατούμε να καταλάβουμε. Εάν τα παιδιά σας φοβούνται ότι δεν θα ξεπεράσουν τους φόβους τους και πως αυτή η κατάσταση θα επηρεάσει τελικά τη συμπεριφορά τους, το πρώτο βήμα είναι να μάθετε τι ακριβώς τα αγχώνει και τα τρομάζει. Να είστε μαζί τους στοργικοί, υπομονετικοί και καθησυχαστικοί, όχι επικριτικοί.

Ας μην ξεχνάμε πως η καλή ψυχική υγεία επιτρέπει στα παιδιά να σκέφτονται καθαρά, να αναπτύσσονται κοινωνικά και να μαθαίνουν νέες δεξιότητες. Επιπλέον, οι καλοί φίλοι αλλά και τα ενθαρρυντικά λόγια από ενηλίκους (γονείς, δασκάλους, κοινωνικό περίγυρο) είναι επίσης σημαντικά, γιατί βοηθούν τα παιδιά να αναπτύξουν αυτοπεποίθηση, υψηλή αυτοεκτίμηση και μια υγιή συναισθηματική προοπτική για τη ζωή. 

Δήμητρα Πήττα, Εκπαιδευτικός & Επιστήμονας Ψυχικής Υγείας

Πηγές:

«What Every Child Needs For Good Mental Health», mhanational.org

«Facts for Families», America Academy of Child and Adolescent Psychiatry

«Children’s and Adolescent’s Mental Health»,  US Dept. of Health and Human Services

Flow Magazine